Jak się pisze „Bądź” w „w każdym bądź razie” – archaizm, który wciąż żyje??

Bądź w w każdym bądź razie – archaizm, który wciąż żyje?

Wyrażenie w każdym bądź razie od lat budzi emocje wśród miłośników poprawnej polszczyzny. Jedni uparcie twierdzą, że jest to forma przestarzała i niepoprawna, inni bronią jej, argumentując, że wciąż ma swoje miejsce w języku. Ale skąd w ogóle wzięło się to nieszczęsne bądź? I dlaczego, mimo upływu czasu i zmian w normach językowych, wciąż możemy je usłyszeć tu i ówdzie?

Żeby odpowiedzieć na te pytania, musimy cofnąć się nieco w czasie i przyjrzeć się historii partykuły bądź. Dawniej pełniła ona funkcję spójnika oznaczającego alternatywę, możliwość wyboru. Była synonimem słów albo, lub. Dziś to zastosowanie niemal całkowicie zanikło w języku ogólnym, ale pozostało śladem w utrwalonych wyrażeniach, takich jak właśnie w każdym bądź razie. Zatem, z punktu widzenia historycznego, obecność bądź w tym zwrocie ma swoje uzasadnienie – wskazuje na rozważenie różnych możliwości, zanim przejdziemy do sedna wypowiedzi. Możemy powiedzieć, że trochę tak, jakbyśmy w myślach dodawali: niezależnie od tego, jaka opcja jest prawdziwa….

Geneza i ewolucja partykuły bądź

Samo słowo bądź wywodzi się oczywiście od czasownika być w trybie rozkazującym. Pierwotnie miało mocne znaczenie imperatywne (niech tak będzie!), ale z czasem jego funkcja ewoluowała. W staropolszczyźnie bądź pojawiało się w rozmaitych konstrukcjach, gdzie wskazywało na alternatywę. Znajdziemy je w tekstach religijnych, prawniczych, a nawet w literaturze pięknej. Przykładów nie brakuje. Dziś, poza wspomnianym w każdym bądź razie i może jeszcze w niektórych, bardzo specyficznych, kontekstach (np. Bądź zdrów!), jego samodzielne użycie jest niezwykle rzadkie.

Zjawisko zanikania pewnych form językowych i wypierania ich przez inne jest naturalną konsekwencją ewolucji języka. Język to organizm żywy, który nieustannie się zmienia, dostosowując do potrzeb i preferencji użytkowników. Niektóre słowa i konstrukcje tracą na popularności, ustępując miejsca nowym, bardziej efektywnym lub modnym. To, że bądź wyszło z powszechnego użycia, nie jest niczym zaskakującym. Niemniej jednak, jego obecność w utrwalonym zwrocie w każdym bądź razie świadczy o pewnej inercji językowej – o tym, że pewne formy potrafią przetrwać mimo zmian zachodzących w języku.

W każdym bądź razie – pomiędzy normą a uzusem

Zgodnie z zaleceniami językoznawców i normami zawartymi w słownikach, forma w każdym razie jest uznawana za poprawną i w pełni akceptowalną. W każdym bądź razie traktowane jest jako wariant przestarzały, choć – co warto podkreślić – nie uznawany za błąd rażący. Rada Języka Polskiego, choć preferuje krótszą wersję, nie potępia całkowicie dłuższego wariantu, uznając go za dopuszczalny, szczególnie w sytuacjach, gdy chcemy nadać wypowiedzi nieco bardziej uroczysty lub archaiczny charakter.

Problem z w każdym bądź razie polega na tym, że jego użycie często postrzegane jest jako przejaw pewnej manieryczności lub chęci popisywania się erudycją. W wielu kontekstach brzmi po prostu sztucznie i niepotrzebnie komplikuje przekaz. Mimo to, nie można ignorować faktu, że zwrot ten wciąż funkcjonuje w języku i dla wielu osób jest naturalną częścią ich słownictwa. Jego obecność w tekstach literackich czy filmach (często w dialogach stylizowanych na język dawny) pokazuje, że ma on swoją wartość ekspresywną i może być użyteczny w określonych sytuacjach.

Dlaczego bądź się trzyma? Przyczyny przetrwania archaizmu

Istnieje kilka powodów, dla których bądź w w każdym bądź razie wciąż znajduje swoich zwolenników. Po pierwsze, przyzwyczajenie. Wiele osób nauczyło się tej formy w dzieciństwie i używa jej automatycznie, bez zastanawiania się nad jej pochodzeniem czy poprawnością. Po drugie, pewna nostalgia za językiem dawnych lat. W każdym bądź razie brzmi bardziej tradycyjnie, staromodnie, co dla niektórych może być zaletą. Po trzecie, chęć podkreślenia wagi wypowiedzi. Dodatkowe słowo może sprawiać wrażenie, że mówca bardziej się zastanowił nad tym, co chce powiedzieć.

Oczywiście, żadna z tych przyczyn nie sprawia, że w każdym bądź razie staje się formą preferowaną. W większości sytuacji w każdym razie jest po prostu lepszym wyborem – krótszym, bardziej precyzyjnym i mniej narażonym na krytykę. Niemniej jednak, warto pamiętać, że język to nie tylko zbiór sztywnych reguł, ale także przestrzeń ekspresji i indywidualnych preferencji. A jeśli ktoś lubi używać w każdym bądź razie i robi to świadomie, z pełnym zrozumieniem kontekstu, to trudno mu tego zabronić.

Tabela porównawcza: w każdym razie vs. w każdym bądź razie

Sprawdź swoją wiedzę! Krótki quiz

1. Która forma jest częściej zalecana przez językoznawców?
   • a) W każdym bądź razie
   • b) W każdym razie
2. Czy użycie w każdym bądź razie jest błędem językowym?
   • a) Tak, zawsze
   • b) Nie, jest to forma dopuszczalna, choć przestarzała
3. W jakich sytuacjach użycie w każdym bądź razie może być uzasadnione?
   • a) Zawsze, gdy chcemy zabrzmieć inteligentnie
   • b) W tekstach stylizowanych na język dawny lub w sytuacjach formalnych

Klucz: 1b, 2b, 3b

Podsumowując, choć bądź w w każdym bądź razie to relikt przeszłości, który powoli odchodzi w zapomnienie, to wciąż ma on prawo bytu w polszczyźnie. Kluczem jest świadome użycie i dostosowanie formy do kontekstu. Pamiętajmy, że język to narzędzie, a od nas zależy, jak go użyjemy. I, w każdym razie, starajmy się pisać poprawnie!